Eski patronum, bir gün odasına gelmemi istedi; beni, şirketteki görev tanımım olan editörlüğün dışındaki bir alana (ajansın organizasyon işine) kaydırmak istiyordu. Ona göre Konya ile Kenya arasında sadece bir harf farkı vardı. Bana göre aradaki mesafe binlerce kilometreyle ölçülüyordu…
Kendisine defalarca uzmanlık alanımın farklı olduğunu ve böyle bir alana kaymak istemediğimi söylesem de dediğim dedikti. Fakat istediğini yapmadım; işe girerken benden istediği ve benim de zaten o amaçla oraya girdiğim asıl işimi yapmaya devam ettim ve zaman içinde bana olan tavrı değişmeye başladı.
İlk başlarda onca iyi davranan, akılcı tavsiyeler veren, odasını bile çalışmam için bana veren “mentorum” gitmiş, yerine tam anlamıyla “patronculuk” oynayan agresif bir despot gelmişti. Beni görmezden geliyor, görüşme taleplerimi reddediyor, işe geldiğim bir gün beni işe gelmemiş olmakla suçluyor ve hatta işi, toplantılarda beni aşağılamaya kadar götürüyordu.
Ben o dönemde “mobbing” kavramından ve hukuksal yaptırımlarından haberdar değildim. Keşke olsaydım ve ben de ona göre “sinsi” davransaydım. Nihayetinde işverenimin patronculuk oyunu ve bazı çalışma arkadaşlarımın, gözümün önünde buna çanak tutan dalkavuklukları beni yıldırmış, ben de mobbing’e boyun eğerek istifamı vermiştim.
Mobbing Hakkında Bilmemiz Gerekenler
Bizzat gördüğüm üzere mobbing’in, mağduru üzerindeki en büyük etkileri, çalışanın huzurunu ile çalışma kalitesini bozmasının yanında bu etkinin ofis dışı zamana yansıması; uykuları kaçırması ve günlük hayatta stres olarak yansıması oluyor.
Kimi çalışanlarda ise bu tip zorbalıklar, anksiyete ve depresyona da neden olabiliyor. Hal böyle olunca da mobbing, çalışanın özel yaşamını bile etkileyen modern zamanın en büyük sorunlarından birisi olarak karşımıza çıkıyor.
Çalışanı önce devamsızlık ve sonrasında istifaya götüren bu tip zorbalıkların, mağdurdaki yaygın etkileri şu şekilde sıralanıyor: (1)
Düşük moral ve motivasyon kaybı
Konsantre olamama veya görevleri tamamlayamama
Üretkenliğin azalması
Sosyal kaygı ve insanlardan kaçınma
Endişe ve depresyon
Stres, TSSB (travma sonrası stres bozukluğu) ve diğer ruh sağlığı sorunları
Azalan özgüven
Uyku sorunları
Sindirim sorunları ve bağışıklık sisteminin zayıflaması
İş Hayatında Karşılaştığımız En Büyük Sinsilik; Mobbing
Bugün mobbing’le ilgili az çok bilgi sahibiyiz; 100 kişiye “Mobbing nedir?” diye sorsak, çoğundan “iş yerinde uğranan zorbalık” veya “kuyu kazma/ayak kaydırma” gibi cevaplar alabiliriz. Biraz daha detaylandırınca da karşımıza şöyle bir tanım çıkıyor: “İş yerinde, çalışanlar veya işverenler tarafından bir diğerine uygulanan psikolojik veya sosyal nedenlerle devamlı ve sistematik şekilde uygulanan psikolojik taciz veya şiddet.”
Bu noktada mobbing ve bullying kavramlarına da değinmemiz gerekiyor. Kimileri bu ikisini aynı anlamda kullansa da birtakım farklılıklar söz konusu.
Zorbalık (bullying), fiziksel olarak kavgacı ve baskıcı bir bireyin -genellikle de bir veya daha fazla astına hükmetmekten zevk alan bir yöneticinin- yaptıklarına karşılık geliyor. Mobbing ise hangi düzeyde olursa olsun, bir yönetici, çalışan veya grubun, haksız bir şekilde (sessizce) bir araya gelerek bir kişi veya gruba genellikle fiziksel şiddet içermeyen şekillerde yıldırma politikası uygulaması. (2) Biz kafa karışıklığı yaratmamak adına ikisini de mobbing diyerek ele alacağız.
Kadınlar Daha Çok Mobbing’e Uğruyor
Workplace Bullying Institute tarafından geçen yıl yapılan ankete göre, sadece ABD’de 48,6 milyon çalışan, işyerinde bir şekilde mobbing’e maruz kalmış durumda. (3) Araştırmaya göre, erkeklerin erkeklere, kadınların ise kadınlara zorbalık etme olasılığı daha yüksek oluyor. (4)
Türkiye özelinde yayımlanan bir çalışmada ise iş yerindeki her üç çalışandan birinin, cinsiyeti nedeniyle (kadınların erkeklere göre daha sık) mobbing davranışlarına maruz kaldığı ifade ediliyor; dünya genelinde de benzer bir eğilim olduğuna dikkat çekiliyor. (5) Birleşik Krallık için belirtilen oran her 4 kişiden 1’i olarak belirlenmiş durumda. (6)
Mobbing Teknikleri Şunları İçerebiliyor:
İmkânsız görevler vermek
Angarya iş yaptırmak
Sürekli eleştirmek
Gerçeğe dayanmayan suçlamalar yapmak
Yalan ve yanlış söylentiler yaymak
Ayrımcı davranışlar sergilemek
Taciz etmek
Bağırmak
Görmezden gelmek
İzolasyon
Çalışmayı zorlaştırmak
Mobbing teknikleri, genel olarak bu şekilde sıralanırken, türleri hiyerarşi ve amaca göre temelde ikiye ayrılıyor. Bunları alt kategorilere bölmek mümkün. Ancak bazı durumlarda farklı kategorilerdeki tanımların iç içe geçtiği durumlar da yaşanabiliyor.
Hiyerarşiye Göre Mobbing Türleri
Asta Doğru Dikey Mobbing: Halk arasında “patronculuk” da dediğimiz bu mobbing türü, en sık karşılaşılanlardan biri. Bir üst, astına mobbing uygulamaya başladığında ortaya çıkar. Bu durumda astın, kendini bu psikolojik şiddetten korumak üstün üstüne rapor vermesi de çok zor. Çünkü bu, genelde işçinin kovulmasıyla sonuçlanır. (7)
Üste Doğru Dikey Mobbing: Mobbing’e maruz kalanlar sadece astlar olmuyor. Nadir de olsa bir çalışan veya grubun, üstüne mobbing uyguladığına da rastlanabiliyor.
Yatay Mobbing: Hiyerarşide aynı seviyedeki çalışanlar arasında yaşanır. Bir başka deyişle, iş arkadaşlarının kuyu kazma durumudur. Daha çok karakter, eğitim veya iş performansı gibi faktörlerdeki denk olmama durumlarında ortaya çıkar. Bu durumda zorba taraf, mağdur tarafı belirli kurallara uymaya zorlamak ve en zayıf olana saldırmak gibi taktikler yürütür.
Amaca Göre Mobbing Türleri
Stratejik Mobbing: En sinsi mobbing türlerinde başı çeker. Planlı ve sistematik şekilde aylara ve hatta yıllara yayılabilen bu mobbing tarzı, bir çalışanı, çalışma ortamından uzaklaştırmak ve onu istifaya zorlayacak kadar yıpratmak için tasarlanmış bir stratejiyle ortaya çıkar. Amaç, iş performansını kötüleştirerek işten ayrılmasını ve haklarından vazgeçmesini sağlamaktır.(8) Bu yüzden mağduru işten uzaklaştırmak için yapamayacağı bilinen veya angarya işler vermek gibi uygulamalara başvurulur.
Yönetim Mobbing’i: Yönetim tarafından asta uygulanan bu mobbing türünde, itaatkâr görülmeyen bir çalışanı izole etmek veya tüm çalışanları uyumlu hale getirmek amaçlanır. Bu noktada üretkenliği en üst düzeye çıkarmak için grup üzerinde de mobbing yapılabilir. Burada da amaç çalışanları sosyal haklarından vazgeçirmek olabilir.
Sapık Mobbing: Direkt olarak patolojik kişilik bozukluğuyla ilişkilidir. İş hayatı açısından herhangi bir amaç taşımaz. Sapıklar, manipülatif kişilikleriyle birlikte mağdura verdiği zararın yarattığı etkiyi izlemekten zevk alırlar, tatmin duygusu yaşarlar. Kurbanlarını baştan çıkarırken de yanlarında tanık olmamasına özen gösterirler, planlı hareket ederler, bu açıdan yine sinsi bir mobbing türüdür.
Disiplin Mobbing’i: Bu tür mobbing, mağdurun kişiliği ve yaklaşımı, çalışma ortamına uymadığında ortaya çıkar. Dikey veya yatay olabilir. Örneğin mağdur, o firmanın yaptığı işin etik veya yasal olduğundan şüphe duyar, işi yapmayı reddedebilir. Saldırgan(lar) ise aksini empoze ederek mağduru bir kalıba sokmaya; olmazsa işten uzaklaştırmaya, bezdirmeye çalışırlar. Grup olarak hareket edilmeye başlandığı durumlarda bu mobbing, gittikçe tehlikeli bir hal alır.
Çare; ILO 190!
Her insan, psikolojik olarak güvenli, rahat ortamlarda çalışmayı hak ediyor. Bu minvalde düzenlenen Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 190 Sayılı (Şiddet ve Taciz) Sözleşmesi (C190) de iş yerindeki her türlü zorbalığa karşı mağdurun elini güçlendirmeyi, haklarını aramasını kolaylaştırmayı amaçlıyor.
2019’daki Uluslararası Çalışma Konferansı’nda sunulan bu sözleşme, çalışma yaşamında şiddet ve tacizin, “İnsan hakları ihlali ve fırsat eşitliğine yönelik bir tehdit olduğu” ilk uluslararası metin olma niteliği taşıyor.
Kadınların, iş yerinde şiddet ve taciz durumlarıyla karşılaşma olasılığının daha fazla olduğunu belirten sözleşmeyi bugüne kadar 22 ülke imzalamış durumda; bu sözleşme 9 ülkede ise aktif olarak yürürlükte. Bu 9 ülke şu şekilde sıralanıyor: Arjantin, Ekvador, Fiji, Yunanistan, İtalya, Mauritius, Namibya, Somali ve Uruguay. (9)
Mobbing’e Uğruyorum, Ne Yapmalıyım?
Bu yazıdaki bazı ifadeler tanıdık geliyorsa harekete geçmenin tam vakti! İş yerinde mobbing’e maruz kalanlar, ilk olarak şirketteki üstleriyle bunun doğru bir davranış olmadığını konuşmalı veya İK birimlerine durumu bildirmeli. Gerekirse bir avukata danışmalı.
Bu da işe yaramazsa T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TBMM, Anayasa Mahkemesi, CİMER, ALO 170, Kamu Görevlileri Etik Kurulu, Kamu Denetçiliği Kurumu, Türkiye İnsan Hakları Kurumu ile İl, İlçe İnsan Hakları Kurulları’na başvuru yolu da açık.
Yapılan şikayetler değerlendirilirken kamera kayıtları, e-posta ve WhatsApp yazışmaları, kullanılan ilaç faturaları, verilen işlerle ilgili belge ve örnekler de delil olarak kullanılabiliyor. Bununla birlikte mobbing kanıtlanırsa, işverenin, iş akdini haklı nedenle fesheden işçinin kıdem tazminatını ödemekle yükümlü olduğu da unutulmamalı. (10)
Kısacası korkacak taraf mobbing’e uğrayan taraf değil! Psikolojik olarak güvenli ve rahat ortamlarda çalışmak herkesin hakkı. Şirket ve yöneticilerin de iş düzeninin salahiyeti ve verimli bir çalışma ortamı yaratmak için mobbing hakkında bilgi sahibi olması ve çalışanları için güvenli koşulları oluşturması büyük önem taşıyor.
Kaynakça
https://www.fingerprintforsuccess.com/blog/workplace-bullying
https://www.kwesthues.com/bullyingvsmobbing.htm
https://workplacebullying.org/wp-content/uploads/2021/04/2021-Full-Report.pdf
https://psychcentral.com/health/mobbing-at-work-group-bullying
https://www.researchgate.net/publication/322174414_Gender_and_Mobbing_The_Case_of_Turkey
https://www.smeloans.co.uk/blog/bullying-in-the-workplace-statistics-uk/
https://wellnessbeam.org/the-7-types-of-mobbing-and-their-causes/
https://en.yestherapyhelps.com/the-6-types-of-mobbing-or-workplace-harassment-11356
https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:11300:0::NO::P11300_INSTRUMENT_ID:3999810
https://www.ozdogruhukuk.com/yayinlar/mobbing-davasi-ve-mobbing-nedeniyle-kidem-tazminati-hakki.html
